Gelir adaletsizliği Türkiye’de alarm verici boyutlara ulaşıyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2023 yılı Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması sonuçlarına göre, gelir dağılımındaki eşitsizlik rekor seviyelere tırmanarak, orta gelir gruplarının milli gelirden aldığı payın azalmasına neden oldu. “Kimsesizlerin kimsesi” olarak tanımlanan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidarı, verilere göre zenginleri destekleyerek, yoksul ve orta gelirli kesimleri olumsuz etkiliyor.
Orta Gelirliler Fakirleşti ve Zenginler Kazandı!
TÜİK verileri, en yüksek gelire sahip yüzde 20’lik kesimin toplam gelirden aldığı payın bir önceki yıla göre 1,8 puan artarak yüzde 49,8’e çıktığını ortaya koyuyor. Bu durum, en düşük gelire sahip yüzde 20’lik grubun aldığı payın 0,1 puan azalarak yüzde 5,9’a gerilediğini gösteriyor. Ancak dikkat çeken bir nokta, orta gelir grubunun milli gelirden aldığı payın gerilemiş olması. İkinci, üçüncü ve dördüncü yüzde 20’lik kesimlerin toplam gelirden aldığı pay, geçen yıl itibarıyla yüzde 45,94’ten yüzde 44,30’a düştü. Bu durum, ülkedeki orta gelirli kesimin kayıplarını net bir şekilde ortaya koyuyor.
Gini Katsayısı Rekor Seviyede
Gelir dağılımındaki eşitsizliği ölçen Gini katsayısı da rekor bir seviyeye ulaştı. Gini katsayısı, bir önceki yıla göre 0.018 puan artarak 0.433 olarak tahmin edildi. Bu, 2006 yılına kadar giden veri setindeki en yüksek seviyeyi temsil ediyor. Sosyal transferler hariç tutulduğunda ise gelir dağılımındaki bozulmanın daha da kötüleştiği görülüyor. Tüm sosyal transferler hariç tutulduğunda Gini katsayısı 0.520’ye yükseliyor; emekli ve dul yetim maaşı dâhil edilip diğer tüm sosyal transfer gelirleri hariç tutulduğunda ise 0.445 olarak hesaplanıyor.
Sosyal Transferlerde Azalma ve Gelir Kaynakları
Toplam gelir içinde en yüksek payı alan maaş ve ücret geliri, bir önceki yıla göre 2,3 puan artarak yüzde 48,5’e yükseldi. Ancak sosyal transfer gelirinin toplam gelir içindeki payı bir önceki yıla göre 2,6 puan azalarak yüzde 17,6’ya geriledi. Sosyal transferler içinde en büyük oranı yüzde 88,4 ile emekli ve dul-yetim aylıkları oluşturuyor.
Sosyal Yardımların Azalması ve Politik Etkileri
AKP’nin kendisini ‘kimsesizlerin kimsesi’ olarak tanımlamasına rağmen, sosyal yardımlarda yaşanan azalma, gelir dağılımını olumsuz etkilemiş gibi görünüyor. CHP Genel Başkan Yardımcısı Özgür Karabat, AKP eliyle derin bir yoksulluğa sürüklendiğimizi ve servet transferini kamufle etmek adına halkın terör ve beka tehditleriyle karşı karşıya bırakıldığını belirtiyor. Vergi Uzmanı Ozan Bingöl ise en zengin yüzde 20 ile en yoksul arasındaki farkın 8 katın üzerine çıktığını, bu düzenin zengini daha da zenginleştirdiğini ve artan sosyal yardımların fakirlikten oy devşirme sisteminin etkili bir şekilde işlediğini ifade ediyor.
İşçiye Yük, İşverene Teşvik: İşsizlik Fonu ve Vergi Yükü
AKP iktidarı döneminde işçilerin vergi yükü artarken, İşsizlik Fonu ise işverenlere kaynak olarak kullanılmış durumda. CHP Kahramanmaraş Milletvekili Ali Öztunç, dolaylı vergilerin yüzde 101,4 artarak 2,94 trilyon TL’ye yükseldiğini, doğrudan vergilerin ise yüzde 74,6 artarak 1,55 trilyon TL’ye çıktığını belirtiyor. İşçilerin Aralık 2023’te patronlardan yüzde 322 daha fazla vergi ödediğini ifade eden Öztunç, işsizlik ödeneğinin ise işverenlere yapılan teşvik ve destek ödemelerinin neredeyse yarısı kadar olduğuna dikkat çekiyor.
Prof. Dr. Günçavdı’nın Analizi: Başkanlık Sistemi ve Gelir Dağılımındaki Bozulma
İstanbul Teknik Üniversitesi İşletme Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı, gelir dağılımında AKP’nin göreve geldiği noktaya geri dönüldüğünü belirtiyor. Zenginlerin daha da zenginleştiğini vurgulayan Günçavdı, AKP’nin zengine odaklanarak gelir dağılımındaki makası daha da açtığını ifade ediyor. Gelirler açısından en yüksek azalmanın sosyal transferlerde yaşandığını belirten Prof. Dr. Öner Günçavdı, sosyal yardımların azalmasına rağmen gelir dağılımını olumlu etkileyen bir etki yarattığını dile getiriyor. Günçavdı, başkanlık sisteminin gelir dağılımındaki bozulma ile ilişkili olduğunu düşünerek, başkanlık sisteminin devam etmesi durumunda bu eğilimlerin devam edeceği uyarısında bulunuyor.
DİSK AR: Gelir Eşitsizliği Büyüyor ve Türkiye AB Ülkeleri Arasında Zirvede
DİSK’in Araştırma Merkezi DİSK AR tarafından yapılan açıklamada, gelir eşitsizliğinin büyüdüğü, Türkiye’nin AB ülkeleri arasında gelir eşitsizliğinin en fazla olduğu ülke olduğu vurgulanıyor. Açıklamada şu tespitlere yer veriliyor:
- Gelir eşitsizliği büyüyor!
- Türkiye AB ülkeleri içinde gelir eşitsizliğinin en fazla olduğu ülke!
- En zengin yüzde 10’luk grubun ortalama geliri en yoksul yüzde 10’unkinin 15 katı!
- En zengin yüzde 5’lik grubun ortalama geliri en yoksul yüzde 5’inkinin 31 katı düzeyinde!
- İşveren gelirleri tüm gelirlerden daha fazla artıyor!
- Kadınların ortalama geliri ortalama gelirin yüzde 21 altında!
Açıklamada devamla, işveren gelirlerinin hızla arttığı, kadın-erkek gelir eşitsizliğinin devam ettiği ve Türkiye’nin AB ülkeleri arasında gelir adaletsizliğinde lider konumda olduğu vurgulanıyor.
“Türkiye’de hanehalkı fertlerinin esas işteki durumlarına göre gelirlerine bakıldığında işveren gelirlerinin çok daha hızlı arttığı görülmektedir.
2005 ve 2022 arası dönemde hanehalkı fertlerinin esas işlerinden elde ettiği gelir 8.754 TL’den 116.297 TL’ye yükseldi.
Böylece ortalama hanehalkı fert geliri yüzde 821,4 oranında arttı. Bun karşılık işveren gelirleri yüzde 1.220 arttı.
Ortalama hanehalkı fert gelirlerine cinsiyete göre bakıldığında kadınlar ve erkeklerin arasında ciddi farklar olduğu görülmektedir.
2005 yılında kadınların ortalama hanehalkı fert geliri ortalama fert gelirinden yüzde 26,3 daha azdı, erkeklerinki ise yüzde 6,2 daha fazlaydı.
2022 yılına gelindiğinde erkeklerin ortalama fert geliri toplam ortalama gelirin yüzde 8’i üzerindeyken kadınlarınki halen ortalamanın yüzde 21,2 altındadır.”
