Anayasa Mahkemesi (AYM), Türkiye Cumhuriyeti’nin idare şeklini köklü bir biçimde değiştiren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi kapsamında çıkarılan ilk Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi‘nde yer alan 37 düzenlemenin iptaline karar verdi. 10 Temmuz 2018 tarihinde yürürlüğe giren ve Cumhurbaşkanlığı ile bakanlıkların teşkilat yapılarını düzenleyen bu kararnameye karşı, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından iptal davası açılmıştı.
Bu karar, Cumhurbaşkanı‘nın Anayasa tarafından güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklere ilişkin düzenleme yapma yetkisinin olmadığını, bu tür düzenlemelerin ancak yasama organı tarafından kanunla yapılması gerektiğini vurgulayarak, yürütme organının yetkilerine sınırlar getirdi. İptal edilen düzenlemeler arasında, Cumhurbaşkanlığına personel atama, maaş düzenlemesi, hakim ve savcıların görevlendirilmesi, üst kademe yöneticileri hakkında bilgi toplanması ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığına belediyelere ait yetkilerin verilmesi gibi önemli maddeler bulunuyor.
DW Türkçe‘den Alican Uludağ‘ın haberine göre, iptal kararlarının ayrıntıları Resmi Gazete‘de yayımlandı. Cumhurbaşkanlığı Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü‘nün “devletin sevk ve idaresinde görevli üst kademe yöneticileri hakkında bilgi toplamak, sicil özetlerini ve biyografilerini tutmak” görevindeki “bilgi toplamak” ifadesi, kişisel verilerin korunmasını isteme hakkının Anayasa ile güvence altına alındığı gerekçesiyle iptal edildi. Ayrıca, Cumhurbaşkanlığı politika kurullarının kamu kurum ve kuruluşlarından gerekli bilgileri isteme yetkisi de iptal edilen maddeler arasında yer aldı.
AYM‘nin kararları, Cumhurbaşkanı‘nın idari işlerle ilgili geniş yetkilerinin sınırlandırılmasına yönelik önemli bir adım olarak görülüyor. Özellikle, Cumhurbaşkanı İdari İşler Başkanı‘na personel atama yetkisinin ve İdari İşler Başkanlığı‘nda 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümlerine bağlı kalmaksızın sözleşmeli personel istihdamına izin veren düzenlemenin iptali, yürütmenin yetkilerinin yasama tarafından belirlenen sınırlar içinde kalması gerektiğinin altını çizdi.
Kararname ile getirilen bir diğer önemli düzenleme olan, sosyal güvenlik kurumlarından emeklilik veya yaşlılık aylığı alanların Cumhurbaşkanlığında kadrolu olarak atanamayacağına dair hüküm ve bu atamalara yönelik “Cumhurbaşkanı tarafından atananlar hariç olmak üzere…” şeklinde getirilen istisna, AYM tarafından Anayasa’ya aykırı bulunarak iptal edildi. Bu karar, Cumhurbaşkanı tarafından yapılan atamalarda dahi Anayasa’nın üstünlüğünün korunması gerektiğini vurgulayan önemli bir adımdır.
Adli ve idari yargı mensuplarının Cumhurbaşkanlığı‘nda görevlendirilmesine olanak tanıyan düzenleme de AYM tarafından iptal edildi. Mahkeme, hakim ve savcıların görevlendirilmesinin kanunla düzenlenmesi gerektiğine hükmetti. Bu karar, yargı mensuplarının bağımsızlığının ve tarafsızlığının korunması açısından büyük önem taşımaktadır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığına verilen, belediyelerin yetkilerini kapsayan düzenlemeler de AYM tarafından iptal edildi. Bu kararlar, yerel yönetimlerin özerkliğinin korunması ve mülkiyet hakkının Anayasa ile güvence altına alınan sınırlar içinde kalması gerektiğini vurguluyor.
İçişleri Bakanlığı‘na ilişkin düzenlemelerin bir kısmı da Anayasa’ya aykırı bulunarak iptal edildi. Bu kararlar, devletin idari yapısının düzenlenmesinin yasama organının yetkisinde olduğunu ve bu tür önemli kararların yasal bir temele dayandırılması gerektiğini gösteriyor.
Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilen konulardan bazıları şöyle:
- Cumhurbaşkanlığına personel ataması
- Maaşların düzenlenmesi
- Hakim ve savcıların Cumhurbaşkanlığınca görevlendirilmesi
- Üst kademe yöneticileri hakkında bilgi toplanması
- Çevre ve Şehircilik Bakanlığına belediyelere ait yetkilerin verilmesi
- Cumhurbaşkanlığı Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğüne ‘bilgi toplamak’ yetkisi
- Cumhurbaşkanlığı politika kurullarının bilgi isteme yetkisi
- Cumhurbaşkanı İdari İşler Başkanı’na personel atama yetkisi
- 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu hükümlerine bağlı kalmaksızın sözleşmeli personel istihdamı
- Sosyal güvenlik kurumlarından emeklilik veya yaşlılık aylığı alanların Cumhurbaşkanlığında kadrolu olarak atanamayacağına dair düzenleme
- Hakim ve savcıların idari işler başkanının talebi üzerine Cumhurbaşkanlığı’nda görevlendirilmesi
- Cumhurbaşkanlığı’na bağlı politika kurullarının üyelerine yapılacak ödemeler
- Adalet Bakanlığına bağlı Teftiş Kurulu ve müfettişlerin görev, yetki ve sorumlulukları
- Çevre Bakanlığı’na imar ve yapılaşmaya ilişkin yetkilerin verilmesi
- Mimarlık ve mühendislik meslek kuruluşlarını denetleme yetkisi
- İçişleri Bakanlığı’na ülkenin idari bölümlere ayrılması ve genel idarelerini düzenleme yetkisi
- Mülkiye müfettişlerinin görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usulleri
- Sağlık Bakanlığı’nın hastalardan alınan kişisel verileri işleme yetkisi
- Dışişleri Bakanlığı’ndaki sınavların düzenlenmesi
Anayasa Mahkemesi‘nin bu kararları, Türkiye‘de yasama, yürütme ve yargı arasındaki güç dengesinin korunmasına yönelik önemli bir adım olarak değerlendiriliyor. Mahkeme, iptal kararlarının Resmi Gazete‘de yayımlanmasından dokuz ay sonra yürürlüğe gireceğini belirterek, bu süre zarfında iktidarın, iptal edilen hükümlerle ilgili yasal düzenlemeler yapması gerektiğini vurguladı. Bu süreç, Türkiye‘nin demokratik kurumlarının işleyişi ve Anayasa’nın üstünlüğünün korunması açısından büyük önem taşıyor.